عضو هیئت‌علمی جامعه‌المصطفی (ص) ضمن تبیین برخی ویژگی‌ها و فواید تفسیر عقلی و تأکید بر لزوم توسعۀ آن گفت: تفسیر عقلی و کاربرد بیشتر آن می‌تواند فضاهای علمی و کاربردی زیادی را برای پیشرفت، پیش روی ما بگشاید.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین حسین علوی‌مهر، عضو هیئت‌علمی جامعه المصطفی (ص) امروز ۲۰اردیبهشت‌ماه، در اولین کنفرانس ملی قرآن‌پژوهی پیشرفت و روش‌شناسی تفسیر که در مرکز تحقیقات استراتژیک توسعه (رشد) برگزار شد با بیان اینکه دین ما به عقل جایگاه والایی داده است گفت: روایتی از امام کاظم داریم که ما دو حجت داریم: حجت باطنی ما، عقل و حجت ظاهری ما، پیامبر است.
وی ادامه داد: در روایات دیگر نیز داریم که چیزی برتر از عقل به انسان هدیه نشده است و روایت دیگری نیز داریم که پاداش اخروی بر اساس عقل است. همچنین بحث اولوالالباب در قرآن معطوف به این موضوع است و موارد استنادی زیاد دیگری وجود دارد که می‌توان از آن این برداشت را داشت.
علوی‌مهر با اشاره به رابطۀ دین و عقل ادامه داد: در این زمینه دو رابطه وجود دارد: یکی رابطۀ توافقی که عقل و دین در بسیاری از موضوعات مانند انفاق، احسان، احترام به بزرگان و والدین با هم موافق هستند و رابطۀ دوم تفوقی است، یعنی جایی برای عقل در برخی میادین دینی نیست و تنها وحی باید پاسخ آن را بدهد.
عضو هیئت‌علمی جامعه‌المصطفی (ص) با بیان اینکه نماز و رکعات و تعداد طواف در حج، عالم لوح و قلم و… موضوعاتی است که عقل در آن جولان ندارد بیان کرد: عقل ورودش در حد ارائۀ گزاره‌های دینی است وگرنه اینجا وادی‌ای است که راهی برای ورود عقل در آن وجود ندارد.
استاد حوزۀ علمیه با اشاره به کارکرد عقل در تفسیر گفت: رفع تعارضات ظاهری میان آیات قرآن از جمله فواید آن است. برای مثال اینکه خداوند خودش قبض روح می‌کند یا فرشتۀ مرگ جان انسان را می‌گیرد یا اینکه روز قیامت مانند هزار سال یا ۵۰ هزار سال است، همچنین بحث شفاعت و… از نمونه‌هایی است که عقل، اقتضاء ورود به بحث دربارۀ آن‌ها را دارد.
رئیس سابق انجمن قرآن‌پژوهی تصریح کرد: بیش از صد نوع تعارض میان آیات گرفته است: برخی از تعارض‌ها دربارۀ آیه با آیه است، برخی تعارض با تاریخ بشر و… که همۀ آن‌ها نیاز به بررسی دارند.
وی با اشاره به کارکرد دیگر عقل در آیات عنوان کرد: تدبر و دستیابی به برداشت‌های جدید از دیگر دستاوردهای عقل است و موجب رشد دانش‌های میان‌رشته‌ای می‌شود و بهترین راه برای این مسئله نیز تدبر در قرآن است.
علوی مهر ادامه داد: در حوزۀ کارکردهای ملازمات باید تحقیقات بیشتری در قالب پایان‌نامه و مقاله انجام شود که منجر به ورود به موضوعات روز نیز خواهد شد.
وی با بیان اینکه مفسران از منظر عقلی ورود کمتری به آیات داشته‌اند، عنوان کرد: برخی مانند آیت‌الله مکارم عقل را قرینه‌ای در کنار ادلۀ دیگر مطرح کرده است و ملاک پذیرش را پذیرش اکثر خردمندان می‌داند همان طور که معرفت و عمید زنجانی و… نیز همین مسئله را مدنظر دارند.
علوی مهر با بیان اینکه منظور از عقل، اجتهاد و کوشش ولو با ابزار متفاوت است که البته در این مورد، جایگاه عقل به‌درستی مشخص نشده است، اظهار کرد: نظریۀ دیگر نظریۀ آیت‌الله‌العظمی جوادی آملی با عنوان عقل برهانی است که عقل را به‌عنوان منبع معرفی می‌کند و نه ابزار و من معتقدم که این نوع بحث باید گسترش یابد.
وی با تأکید بر لزوم توسعۀ تفسیر عقلی در حوزۀ علمیه ادامه داد: اگر در تمام آیات با این رویکرد سراغ قرآن برویم فضاهای جدیدی برای تفسیر باز می‌شود؛ البته برخی تفسیر به رأی را به‌معنای عقل گرفته‌اند که قطعاً مورد‌بحث ما نیست.
علوی مهر تأکید کرد: بهترین نظریه از دید بنده، نظریۀ آیت‌الله‌العظمی جوادی آملی، یعنی عقل به‌عنوان برهان و نه ابزار است.
