عضو هیئت‌علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی با تأکید بر مقدس‌بودن قرآن کریم گفت: نباید تقدس قرآن و مقولۀ تفسیر به رأی را به‌گونه‌ای جلوه دهیم که فهم عمومی از قرآن که رزق مردم است از آنان سلب و باعث دوری مردم از خواندن و فهم عمومی از قرآن شود؛ زیرا خواندن در حد ترجمه نیز نتایج خوبی برای قرائت‌کننده دارد.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین عبدالکریم بهجت‌پور، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی امروز 21اردیبهشت‌ماه در اولین کنفرانس ملی قرآن‌پژوهی پیشرفت و روش‌شناسی تفسیر در مرکز تحقیقات استراتژیک توسعه (رشد) گفت: تفسیر وقتی به نتیجه می‌رسد که وارد حوزۀ مقاصد شود.
وی با بیان اینکه مفسر برای عملیات تفسیر باید مسائل علوم مختلف مانند علوم اجتماعی، علوم تجربی و… را بداند، اظهار کرد: دانش تفسیر در طول تاریخ تحت‌تأثیر مهارت مفسران، نیازها و مطالبات خارج و ظرفیت محتوایی قرآن بوده است و این سه مقوله توانسته‌اند کشف مراد الهی را در لایه‌های مختلف سامان دهند.
بهجت‌پور با بیان اینکه تفسیر مفهومی عام دارد که جری و تطبیق را هم شامل می‌شود، بیان کرد: سبک، پاسخی از سوی مفسر به مطالبات بیرونی است و همین نیازها سبب تغییر سبک مفسر می‌شود.
این استاد حوزۀ علمیه با بیان اینکه برخی تفاسیر مانند تفسیر طنطاوی با اینکه ترتیبی است، ولی رویکرد علمی دارد عنوان کرد: پیشرفت حرکت به‌سمت یک هدف و آرمان است، از‌این‌رو باید نسبت آن با قرآن را بسنجیم و بر این اساس سبک و رویکرد را بیان کنیم.
بهجت‌پور با بیان اینکه بشر، آرمانی دارد که به جایی برسد که رنج نداشته باشد یا لذتی خالص و دائم داشته باشد که ما از آن به سعادت یاد می‌کنیم، تصریح کرد: حرکت از وضع موجود برای رسیدن به وضع مطلوب، پیشرفت نام دارد و پیشرفت در دل جریان آرمان‌خواهی نهفته است.
این پژوهشگر و قرآن‌پژوه با بیان اینکه پیشرفت در ذات قرآن وجود دارد اظهار کرد: مفسر اگر بخواهد تفسیر کاملی داشته باشد باید حتماً به پیشرفت توجه داشته باشد، البته بسیاری از مفسران به این مقوله توجه نداشته‌اند.
عضو هیئت‌علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی عنوان کرد: اگر ما پیشرفت دینی و معنوی را حداقل ظرفیت قرآن بدانیم حتماً باید علوم تربیتی و علوم اجتماعی و… را بدانیم تا این دانش‌ها حداقل در حوزۀ منابع به کمک تفسیر بیایند.
بهجت‌پور با بیان اینکه دانش‌ها، روش‌ساز هستند اظهار کرد: برای رصد فرآیند و آسیب‌ها و ابعاد پیشرفت چاره‌ای نداریم که قرآن را به‌مثابه متنی ببینیم که نزول آن ۲۳ سال طول کشیده است و تفسیر تنزیلی نیز مبتنی بر همین نگاه است و اگر این اتفاق بیفتد می‌توان به سؤالات پیشرفت و ملازمات آن پی برد وگرنه این امر ممکن نخواهد بود.
این پژوهشگر و استاد حوزه با بیان اینکه باید تفسیر نزولی را در دستور کار قرار دهیم ادامه داد: قرآن فقط به مبانی نپرداخته، بلکه به موضوعات عینیت بخشیده و مثل شده است؛ قرآن تعالیم خود را در یک جامعه در صدر اسلام پیاده کرده و نمونۀ عینی ارائه داده است و چون رسالت جهانی است الگو برای همۀ دوره‌هاست؛ البته با توجه به تحولات در هر عصری، به‌ناگزیر باید به سراغ مقولۀ جری و تطبیق برویم.
وی افزود: وقتی سخن از جری و تطبیق است، منظور این است که از فضای شخصی‌شده، انتزاع مفهوم عام می‌کنیم؛ مانند اینکه از امر قرآن برای پرسیدن از اهل ذکر، استنباط رجوع جاهل به عالم می‌کنیم.
وی تأکید کرد: در مسیر تطبیق حتماً باید ادب و فرهنگ جامعه‌ای که قرار است آن مدل در آن تطبیق پیدا کند لحاظ شود.
بهجت پور با بیان اینکه وحدت حوزه و دانشگاه در فهم کامل دین و جامعه و تطبیق بر هر دو ضروری است، اظهار کرد: این آسیب بزرگی است که مفسر سنتی ما هنوز به دانش‌های امروز جامعه توجهی نشان نمی‌دهد؛ زیرا این دانش‌ها حساسیت مفسر را در برخورد با قرآن بالا می‌برد و در فهم مراد، دقت بیشتری به خرج خواهد داد.
وی تأکید کرد: کسی این کتاب را نازل کرده است که اسرار آسمان و زمین را می‌داند و ما تا سِر شناس نشویم نمی‌توانیم مراد الهی را استخراج کنیم؛ البته در مرحلۀ تطبیق حتماً باید متناسب با شرایط محیطی و زمانه، استنباطی از قرآن ارائه دهیم وگرنه برداشت ما هوشمندانه نخواهد بود.
بهجت‌پور بیان کرد: سروش و امثال وی می‌گویند زبان علم حاکم بر حوزۀ معرفت دینی است؛ البته ما این را قبول داریم که عناصر طبیعی به‌نحو موجبۀ جزئیه کمک‌رسان مفسر در فهم وحی هستند، ولی اینکه در تمام آیات این مسئله وجود داشته باشد، این طور نیست. بنابراین عقیدۀ آنان درست نیست.
این پژوهشگر و استاد حوزه در پاسخ به این سؤال که «برخی عناصر قرآنی مانند مقولۀ ظهار کاملاً متناسب با محیط عربی دورۀ صدر اسلام است و برای امروز کاربردی ندارد. بنابراین چگونه می‌توانیم از آن الغای خصوصیت کنیم؟» تصریح کرد: این نوع آیات به ما می‌فهمانند که اگر در جامعۀ ایرانی هم، مدل‌هایی برای جدایی زن و مرد مانند ظهار ایجاد شود که مطابق با واقع و حقیقت نباشد از دید قرآن مردود است.
وی تأکید کرد: گاهی آنقدر ما را از قرآن و تقدس آن و تفسیر به رأی ترسانده‌اند که می‌ترسیم سراغ آن برویم؛ در حالی که اگر کسی در حد ترجمه هم سراغ این کتاب برود برداشت‌های خوبی خواهد داشت. بنابراین این رزق عمومی را نباید از مردم سلب کرد، البته هرقدر تدبر بیشتر شود مطمئناً فواید آن بیشتر خواهد بود و برداشت‌های تخصصی بیشتر می‌شود.
