اصول فراانگیزشی تجربۀ دین‌شناخت اخلاق سبک زندگی

چکیده

سبک زندگی، الگوی نماددار تدبیر خلاق زندگی فردی در متن مناسبات اجتماعی است که از یک مکتب برگزیدۀ راهبری رشد پدیدار انسانی، سرچشمه می­‌گیرد. در این میان سنت اهل­‌البیت (ع)، الگوی روش‌­شناختِ تفسیری و تدبیری کلیت عرصۀ رشد انسانی، اجتماعی و تمدنی است که بر نظام آموزه­‌های قرآنی حیات و رشد بناست و نیایش آل­‌البیت (ع) بالغ‌ترین مِفصل فراانگیزشی آن دو الگوی مفهومی و تدبیری است. نیایش، زبان فراانگیزشی سبک زندگی است که در فرآوری کانونی‌­اش، خواهانی معنادار فصل شخصیتی و هویتی سبک زندگی، یعنی تجربۀ اخلاقی است. اخلاق، سامانۀ جامع شاخصه‌­ها و مؤلفه‌­های شخصیتی آدمی در جریان بلوغ هویت اوست. یک مکتبِ هدایت به رشد، علاوه بر آموزه‌های هستی­‌شناختی و انسان‌­شناختی، دارای دیگر مبانی نظری، روش­‌ها و راهکارهای راهبری به رشد نیز (مانند الگوی مطلوب سبک زندگی و نیز الگوی مدیریت تحقیق و توسعه­‌ای عینیت حیات) است. به این قرار، یک مکتب جامع‌نگر اخلاق یا نظام جامع اخلاقیِ مبتنی بر الگوی سبک زندگی، شامل مبانی نظری اخلاق، الگوی مطلوب اخلاقی و الگوی اخلاق کاربردی ـ توسعه‌­ای است.

چنانچه پذیرای منظر شهود ارادی یا بصیرت ارادی در زیست اخلاقی باشیم، آنگاه حتی در زندگی روزمره ناگزیریم راجع به جهت و معنای سلوک‌های انسانی، در راست­­‌راهۀ اختیار خلاق بیندیشیم. در نتیجه نمی‌توانیم از توصیف ساخت این افعال و تحقیق عینیت محتویات آن­‌ها صرف‌نظر کنیم. سبک زندگی، ساحت جریان این تجربۀ اخلاقی در جای­‌جای تجربه‌­ایِ مرسوم زندگی در متن مناسبات اجتماعی است و از همین مجرا، تجربۀ اخلاقی ـ­ که از تجربۀ مصنوع علوم و تجربۀ حیات روزمره مجزاست ­ـ پیشاپیش، مستلزم کوشش برای تغییر درجات گوناگون فعلیت بی‌واسطۀ خویش است.

با هدف کاوش مکتب دین‌شناخت سبک زندگی و در راستای پاسخ به این سؤال محوری که آیا آموزه‌های دین می­‌تواند یک سامانۀ درون‌­زای تجربۀ زیست اخلاقی، در متن عینی سبک زندگی انسانی پیشنهاد دهد، این پژوهش به‌مدد روش‌شناسی استنباط (علم اصول) و در راستای آن، روش‌شناسی تحلیل معانی، بر آن است تا «اصولِ فصل هویتی نظریۀ سبک زندگی» را با نمونۀ آموزه­‌های نیایشی آل‌البیت (ع) پیشنهاد نماید. آموزه­‌های یادشده می­‌تواند یک منبع تفسیری ارزشمند در دریافت مکتب زیست اخلاقی قرآنی ـ اوصیایی باشد. در نظام اخلاقی پیشنهادی ائمه (ع)، آدمی با ترکیب بینش­‎ها و گرایش‌­های ایمانی و عمل به اقدام فردی و اجتماعی در یک منظومۀ فراانگیزشی رشد، نه‌تنها کاستی­‌ها و روان­‌نژندی‌ها و بدی‌­ها را تبدیل به خوبی نموده و کرامت­‌ها و خوبی‌­ها را تکثیر کرده، بلکه الگوی ارتقای سبک زندگی را در مرز نسبت اخلاق و فرهنگ به دست می‌­دهد.

کلیدواژگان: سبک زندگی، اخلاق، نظریۀ اخلاقی، تجربۀ اخلاقی، دعای مکارم‌الأخلاق، مبانی نظری اخلاق، الگوی مطلوب اخلاقی، الگوی کاربردی ـ توسعه‌­ای اخلاق، اخلاق توسعه.

نویسندگان: احمد آکوچکیان و رضوانه دستجانی.

منبع: چهارمین همایش بین‌المللی فلسفۀ دین معاصر، ۱۳۹۴.