فقه نظام

برگزاری سلسله‌نشست‌های پروژۀ فقه نظام، در دستور کار هم‌اندیشان «گروه پژوهش تحقیق و توسعه» قرار گرفت. در این راستا، گام اول سلسله‌نشست‌های هم‌اندیشی و هم‌پژوهی این اثر، به بررسی تعریف فقه نظام و سطوح آن اختصاص یافت. فقه نظام، نظام شناختی دین حاکم بر جریان تغییر، تحول و حیات، ریشه‌دار در تدبیر دین‌شناخت پدیدار انسانی است. فقه نظام، فهم نظام حاکم بر حقیقت دین و تحقق دین در عرصۀ سازوکاری جهان و تغییر و تحول آن است. ماحصل این مهم، تدبیر سازوکاری تغییر و تحول در همۀ سطوح زیستمانی، فردی، اجتماعی تا ظهور فرآیند تمدنی است. این چنین فهمی ولایتمند تغییر است و بر مبنای آن نظام ولایت فقه رخ می‌دهد. به‌سخنی دیگر، چنین فهم و دانش نظام‌واره‌ای می‌تواند اساس و بنیان مدیریت تغییر و تحول قرار گیرد.

فقه نظام، سامان اندیشه‌ای جاری و حاکم بر منظومۀ آموزه‌های دین در رهسپاری به عمل رشد و فرآورندۀ دانش مبنای تربیت انسانی و مدیریت اجتماعی است. در این راستا، ولایت به‌معنای تدبیر پدیدار انسانی، بر مدار آموزه‌های ناظر به فرآیند پیشرفت و بلوغ و رشد انسانی و زیستمانی، نمادیافته در عرصۀ حیات فردی، اجتماعی و تمدنی، در سمت‌وسوی پیوستگی با امر نامتناهی غایی الهی است. در مفهوم «ولایت فقه یا ولایتمندی فقه» دانش‌بنیانی این تدبیر مدنظر است و در مفهوم «ولایت فقیه» عهده‌داری صاحبان (اندیشمندان، کارگزاران و کارسازان دانش‌بنیانی تغییر و تحول) چنین دانشی، در فرآیند این تغییر و تحول مدنظر است.

فقه نظام، فهم نظام حاکم بر حقیقت دین و تحقق دین در عرصۀ سازوکاری جهان و تغییر و تحول آن است که منجر به تدبیر سازوکاری (پیوستار نظام­‌شناسی دین تا نظام­‌سازی دین­‌شناخت توسعه­‌ای) این سازوکار تغییر و تحول، در همۀ سطوح زیستمانی تا فردی و اجتماعی منجر به ظهور فرآیند تمدنی است. فقه نظام در این دامنۀ معنایی و حوزۀ فکر دینی اینک و در دورۀ گذار به مدرنیتۀ خود با چالش‌ها و مسائلی روبه‌رو است. چیستی و حقیقت فقه نظام‌ساز و ولایت فقه و فقیه، سامان نظام مسائل از ساحت معرفت‌شناخت تا کارکرددار را به دست می‌دهد.

از منظر سطوح شناختی، فقه نظام در این چشم‌انداز، به‌اعتبار روش‌شناسی سیستمی، فقه سیستم‌نگر نظام حاکم بر اندیشه تا تدبیر توسعه‌ای پیشرفت‌شناخت، از نظام‌شناسی دین تا نظام‌سازی دین‌شناخت توسعه‌ای است که از فقه دین (نظام نظر ـ عمل) تا فقه مقاصدی تا فقه نظام حکم تا فقه توسعه و تا فقه گفتمانی را شامل است و با لحاظ ولایتمندی آن، دانش مبنای تدبیر تحول توسعه‌ای، در راستای رهسپاری به اندیشه و نظریۀ تحول تمدنی است.