بازخوانی تطور مبانی معرفت‌شناختی ولایت فقیه

نشست تخصصی «بازخوانی تطور مبانی معرفت‌شناختی ولایت فقیه» در مرکز تحقیقات استراتژیک توسعه (رشد) با مشارکت اعضای گروه‌های پژوهشی نظری و مطالعات مبنا و تحقیق و توسعه و مطالعات راهبردی برگزار شد. این نشست علمی، در قالب یک گفت‌وگوی عمیق و استراتژیک، به بررسی پیچیدگی‌های معرفت‌شناختی ولایت فقیه و چگونگی شکل‌گیری و تکامل آن در اندیشۀ اسلامی اختصاص داشت. با راهبری حجت‌الاسلام‌والمسلمین دکتر احمد آکوچکیان، رئیس مرکز تحقیقات استراتژیک توسعه (رشد)، نشست به‌مثابۀ فضایی برای کنکاش در نظریه‌های مرتبط با تعامل میان فقاهت و ولایت و چگونگی تطور این اندیشه در شرایط معاصر شکل گرفت. در این گردهمایی، به‌ویژه بر نقش پژوهش‌های توسعه‌ای و راهبردی در پیوند با مبانی معرفت‌شناختی و تحولات تاریخی تأکید شد تا روند تحولاتی که ولایت فقیه طی کرده است، به‌ویژه در بستر اندیشه‌های جدید دینی و اجتماعی، به‌درستی بازخوانی و ارزیابی گردد.

آکوچکیان در سخنان خود به تحلیل و بررسی تطور فکری ولایت فقیه از دوران غیبت تا به امروز پرداخت. وی با تأکید بر مبانی معرفت‌شناختی و تحولات نظری در این زمینه بیان کرد، اندیشۀ ولایت فقیه در تطور خود از فقاهت به ولایت تبدیل شده، و این فرایند با تکیه بر دانش‌های بنیادین و پیشرفت‌های تحقیقاتیْ ظرفیت‌های جدیدی را در حوزه‌های اجتماعی و سیاسی ایجاد کرده است.

در این نشست، تحلیل‌هایی درخصوص مراحل مختلف گفتمانی ولایت فقیه از ابتدای عصر غیبت تا دوران جمهوری اسلامی مطرح شد. یکی از مباحث کلیدی این نشست، بررسی روابط میان فقاهت به‌عنوان علم پایه و ولایت به‌عنوان تدبیر راهبردی در اندیشۀ اسلامی بود. هم‌چنین تأکید شد که پرسش از ولایتمندی فقیه، در بُعد معرفت‌شناسانه، به‌دنبال پاسخ به چگونگی و چیستی ولایتمندی فقه است و از‌این‌رو این ارتباط باید در چارچوب‌های علمی و عملی بررسی شود.

مراحل تاریخی تطور اندیشۀ ولایت فقیه در پنج دورۀ اصلی بررسی شد: از دورۀ کمون یا اندرون‌پروری در آغاز عصر غیبت، که تأکید بر فقه احکام و تفسیرهای پراکنده بود، تا دوره‌های بعدی که در آن گفتمان‌های مختلفی از مشروعیت نظام حکومتی غیرمعصوم، مشروطیت تا جمهوریت و ولایت فقیه در ایران به ظهور رسید. در این نشست، پرسش از چگونگی پیوند میان دانش مبنا و تدبیر تحقیق و توسعۀ راهبردی مورد توجه قرار گرفت و نتایج آن نشان داد که توسعۀ اندیشۀ ولایت فقیه در قالب‌های مختلف باید در نظر گرفته شود تا هم‌راستایی میان آن و تحولات اجتماعی و سیاسی به‌درستی حفظ گردد.

در ادامه، پژوهشگران به تأثیرات ولایت فقیه در گفتمان‌های دینی و حکومتی در ایران پرداختند و بر ضرورت استفاده از پژوهش‌های توسعه‌ای برای تبیین این مقوله در عصر حاضر تأکید کردند. به گفتۀ دکتر آکوچکیان، ولایت فقیه از نظر معرفت‌شناختی و عملی باید پذیرای میانداری «فقه در دین» و ولایت آن در همۀ سطوح مدنی باشد و به‌طور مستمر با تحولات روز و نیازهای دینی و اجتماعی هم‌راستا گردد.