5:31 بعد از ظهر
3 فروردین 1404

از فقه احکام به فرایند تحقیق و توسعۀ جامع‌نگر

دبیر گروه‌ پژوهش‌های نظری و مطالعات مبنا، حجت‌الاسلام‌والمسلمین احمد آکوچکیان، با حضور در جمع این گروه پژوهشی به بحث و تبادل‌نظر درخصوص «از فقه احکام به فرایند تحقیق و توسعۀ جامع‌نگر» پرداخت. وی در بخشی از بیانات خویش اذعان کرد: انقلاب اسلامی طلیعۀ ظهور علم‌الاجتماعی، و عینیت تحقیق و توسعه‌ای اندیشۀ ولایت فقیه به‌مثابۀ گفتمان علوی نظریۀ دولت دینی و راهبری تحقیق و توسعه‌ای دین‌شناختی در جهان معاصر است. اندیشۀ مزبور پس‌از قرائت دوسده‌ای بسط و تفصیل ‌‌یافته، و در عرصۀ عینیت تدبیر توسعه‌ای با قانون اساسی جمهوری اسلامی وارد نظام حقوق اسلامی کشور شده است. اندیشۀ مزبور با قبض‌وبسط‌هایی در متن اقدامات راهبردیْ از منظر کارکرد تحقیق و توسعه‌ای خویش دیده شده است. هم‌چنین در راهبردهای توسعه‌ای رهبری نظام با مباحثی چون «سند چشم‌انداز توسعه» در کلیت و در سرفصل‌های درونی‌تر، مانند ایدۀ «نقشۀ جامع علم»، «مهندسی فرهنگی» و «نقشۀ جامع آموزش و پرورش» در پرداخت دکترین ملی تحقیق و توسعه تبلور یافته است. با این‌‌ حال، فصل علم‌آگاهی و معرفت‌شناختی این نظریه هم‌چنان بر سنت پیشین «ولایت فقه در احکام» وفادار مانده است و فصل تحقیق و توسعه‌ای نیز از شرایط و وظایف رهبری دیده شده است، اما هم‌چنان در میدان «مفهوم فقهی» وارد نگردیده است. فصل مشترک این دو عرصه همان نظریۀ رهبری و وظایف رهبری در قانون اساسی است. در تداوم دگردیسی یادشده در بازخوانی قانون اساسی جمهوری اسلامی، با چشم‌‌پوشی از شرط مرجعیت در ولایت فقیه «فقط» به شرط اجتهاد ولی فقیه اکتفا گردیده است. بدینسان منظر فقاهت اجتهادیْ دانش استنباط قواعد کلی رفتاری حاکم بر فرایند تحول فردی ـ اجتماعی دیده شده است.

آکوچکیان فقه دین اجتهادی را راه‌ برون‌رفت از این مسئله برای ورود تخصصی به میدان تحقیق و توسعۀ درون‌‌زا دانست و گفت: این مهم یک بهرۀ برجسته در همین موج معرفت‌شناختی معاصر در جهان دانش ایرانی ـ اسلامی است. رخدادهای عملی و اجرایی در سه دهۀ اخیر و البته با هزینه‌هایی بسیار، فراخوان به این بازخوانی معرفت‌شناختی راهبردی است.

نگاشت ادراکی نقشۀ راه دانش دینیْ چشم‌اندازی معرفت‌شناختی در بازخوانی معرفت‌شناختی بنیان اندیشۀ دولت دینی و گذار از تقیید تخصیص به تقیید تخصصی اندیشۀ دولت دینی با اندیشۀ فقه اجتهادی و با فصل تحقیق و توسعه‌ای اندیشۀ دولت است.