رویکرد به تفسیر پیشرفت‌شناخت قرآن کریم

کتاب رویکرد به تفسیر پیشرفت‌شناخت قرآن کریم از مجموعه گفت‌وگوهای هم‌اندیشی کنفرانس اول «قرآن‌پژوهی پیشرفت» به سفارش مرکز تحقیقات استراتژیک توسعه (رشد) و از سوی انتشارات بنیاد اندیشۀ دینی و مطالعات توسعه به چاپ رسیده و در دسترس اهل نظر قرار گرفته است. نظریۀ «تفسیر پیشرفت‌شناخت» در اولین کنفرانس «قرآن‌‌پژوهی پیشرفت» با عنوان خاص «قرآن‌‌پژوهی پیشرفت و روش‌‌شناسی تفسیر» به عرصۀ گفت‌وگو و اندیشه‌‌پردازی تفسیری معاصر وارد شد. در این کنفرانس، دو سطح تحلیلی و هر کدام در سه سرفصل برجسته در میان آمده است:

1. بنیان پارادایمی نظریه و مکتب تفسیر پیشرفت‌‌شناخت:

1‌‌.1. رویکرد به تفسیر پیشرفت‌‌شناخت قرآن کریم؛

2‌‌.1. نظریه‌‌های معاصری با رویکرد کلان تفسیر پیشرفت‌‌شناخت؛

3‌‌.1. روش‌‌شناسی جریان نظریۀ تفسیری پیشرفت‌‌شناخت قرآن کریم و قرآن‌‌شناخت پیشرفت؛

2. شاکلۀ کارکردی نظریۀ تفسیر ـ تفسیری پیشرفت‌‌شناخت قرآن کریم و قرآن‌‌شناخت پیشرفت:

1‌‌.2. علوم انسانی قرآن‌‌شناخت پیشرفت؛

2‌‌.2. الگوی قرآن‌‌شناخت مدیریت پیشرفت: الگوی راهبری قرآ‌‌ن‌‌شناخت آینده‌‌نگار راهبردی تحول؛

3‌‌.2. نظریه، گفتمان و تجربۀ هنری قرآن‌‌شناخت پیشرفت.

کتاب اول از مجموعه گفت‌وگوهای هم‌‌افزایی گذاری از چشم‌‌انداز بیرون‌‌دینی به درون‌‌دینیِ فلسفۀ دین و معرفت‌‌شناخت اندیشه و دانش تفسیری است. مخاطب از محصول این گفت‌وگو به‌ضرورت رویکرد پیشرفت‌‌شناخت به دین و قرآن کریم می‌‌رسد تا در فرصت گفت‌وگوهای بعدی در کتاب‌‌های پس از این کتاب از ماهیت معرفت‌‌شناخت اندیشه و دانش مزبور دریافت افزون‌‌تری بیابد. چنین رویکردی هم‌‌چنان در مجامع معاصری تفسیری نیز تنها از چشم‌‌اندازی جزءنگر دیده شده است. منظومه گفت‌وگویی در سلسله کنفرانس‌‌های قرآن‌‌پژوهی پیشرفت با هم‌‌اندیشی در موضوع اصل ضرورت یک رویکرد تازه‌‌آمد در تفسیر قرآن کریم آغاز شد تا به این پرسش بنیادین پاسخی روشمند داده شود که رویکرد مرجع در گذار راهبرنده و جهت‌‌بخش جهان نص به جهان مدرن و پسامدرن کدام است؟ رویکرد معیار به تفسیر قرآن کریم چیست؟ رویکردی که برسازندۀ منظومۀ هماهنگ مبانی، اصول، گرایش و منظومۀ روش‌‌های پژوهش تفسیری، فرایند و سازوکار درونی اندیشۀ قرآن‌‌شناخت است. سه گفتار این کتاب:

1. گام اول در سامان‌‌بخشی مکتب مبنای تفسیرْ آغاز کردن از خاستگاه فلسفۀ دینی مکتب برگزیدۀ تفسیری است. رویکرد پژوهش مسئله‌‌محور فراخوان به پردازش مکتب برگزیدۀ تفسیر بر بنیان نظام انتظارات از دین و وحی انبیایی است.

1‌‌.1. مساحت عمومی منظومۀ انتظارات از دین در رویکرد تفسیری به قرآن کریم در اندیشه و تجربۀ دینی با آرای جناب استاد «خسروپناه» به گفت‌وگو آمده است؛

2‌‌.1. و با جناب استاد «خاکبان» در ذیل «خواهانی پیشرفت» بسط یافته است؛

3‌‌.1. و برآیند این نظام انتظارات از دین و نیاز و فرانیاز به دینْ در متن تجربۀ معناداری زندگی و هستی‌‌داری انسانی در رویکرد تفسیری به قرآن کریم در گفت‌وگوی اندیشه‌‌ای با جناب استاد «علیزمانی» عمق یافته است؛

2. در گفتار دوم، نوبت به تأملی معرفت‌‌شناخت در اندیشۀ مبنای نظریۀ دین‌‌شناخت پیشرفت می‌‌رسد. مراد از تفسیر و فهم قرآن کریم و بدین‌سان اندیشه و دانش تفسیری چیست؟

1‌‌.2. در فصل اول، پاسخ به این سؤال که «مراد از تفسیر و نظریۀ تفسیری چیست؟» از لابه‌‌لای گفت‌وگو در این باب، «مراد از فهم و تفسیر» و نیز «نظام انتظار موجد مسئله» دو نقطۀ بزنگاهی موردنیاز تفصیل دیده شده است. گفت‌وگوی اندیشه‌‌ای با جناب دکتر «احمد واعظی» پرتویی آغازین به نظریۀ تفسیر ـ تفسیری می‌‌افکند و مراد از مکتب و نظریۀ تفسیری را در چشم‌‌انداز آورده است؛

2‌‌.2. در دومین فصل، در تحلیلی نظریه‌‌ای، «اندیشۀ دین‌‌شناخت پیشرفت، اندیشۀ ولایتمند مدیریت تغییر» با احمد آکوچکیان تصویر شده است تا نظریه و مکتب تفسیر و تفسیری پیشرفت‌‌شناخت به روشنی افزون‌‌تری گراید.

و در گفتار سوم، نوبت به گام سوم در پرداخت آغازین رویکرد تفسیر پیشرفت‌‌شناخت می‌‌رسد. سطح سومْ ماهیتی معرفت‌‌شناختی دارد. سه فصل گفت‌وگو در این گام:

1‌‌.3. در فصل اول، برای زمینه‌‌سازی ورود به معرفت‌‌شناسی پیشینی تفسیر پیشرفت‌‌شناختْ «چشم‌‌انداز آغازین به تفسیر رشد‌‌شناخت» و دوباره‌‌بینی اندیشۀ قرآن‌‌شناخت رشد به آرا و نظرهای آموزگار راحل، علی صفایی حائری، و نقطه‌‌های گذار ممکن از آرای آن ارجمند با آثار جناب استاد پرداخته شده است؛

2‌‌.3. در فصل دوم، گذاری پسینی (نقد تاریخی) از تئولوژی مرسوم حاکم بر تفکر تفسیری ضروری می‌‌نماید، تأملی عبرت‌‌آموز در نسبت‌‌سنجی میان تاریخ فکر دینی ازجمله اندیشۀ تفسیری با منظومۀ انتظارات از دین و الگوی برآیندی آن و گذار انتقادی به نظام اندیشه‌‌ای مطلوب و امکان امر دینی در مناسبات سه وجه انتولوژی، تئولوژی و ایدئولوژی در ساحت فهم تازۀ رشد ـ توسعه‌شناخت دین. در این باره، در این فصل گفت‌وگویی با دکتر بیژن عبدالکریمی صورت گرفته است؛

3‌‌.3. در فصل سوم، با دکتر تقی آزاد ارمکی از نظام مفاهیم رقیب در آستانۀ فهم دین‌‌شناخت پیشرفت سخن گفته شده است و با لحاظ فضای گفتمانی بیرون‌‌دینی، مسئلۀ پیشرفت و امکان تفسیر روشمند پیشرفت‌‌شناخت به عرصۀ نظر آمده است.