الگوی هنجاری رسانه در نظام مدنیت اسلامی ـ ایرانی

در جهانی که اطلاعات با سرعتی سرسام‌آور تولید و منتشر می‌شود چالش‌هایی مانند «انفجار اطلاعات» و «آلودگی اطلاعات» به دغدغه‌ای اساسی تبدیل شده است. مدیریت صحیح و نظام‌مند اطلاعات نه‌تنها یک نیاز علمی، بلکه ض

مرکز تحقیقات استراتژیک توسعه (رشد) در راستای گسترش مطالعات مبنایی و فقهی مرتبط با رسانه‌ها نشستی تخصصی با عنوان الگوی هنجاری رسانه در نظام مدنیت اسلامی ـ ایرانی برگزار کرد. این نشست که با همکاری هم‌پژوهان و هم‌اندیشان گروه پژوهش فقه و حقوق تشکیل شد، به بررسی ابعاد مختلف هنجارها و چالش‌های مرتبط با رسانه‌ها در نظام اجتماعی و فرهنگی ایران پرداخت.

حجت‌الاسلام‌والمسلمین دکتر احمد آکوچکیان، رئیس مرکز تحقیقات استراتژیک توسعه (رشد)، در سخنان خود به تبیین مفاهیم کلیدی هنجار و نقش آن در فضای اجتماعی پرداخت. وی اظهار داشت: «هنجار در یک تعریف کلی عبارت است از بایدها و نبایدها در هر جامعه و فرهنگ. این قواعد و تکالیف به‌عنوان مرجع عمل در جامعه مطرح می‌شوند. هنجارها در واقع استانداردها و معیارهایی هستند که اعضای جامعه باید براساس آن‌ها عمل کنند و در فرایند تکامل و کنش متقابل جامعه مورد توجه قرار می‌گیرند.»

آکوچکیان افزود: «هنجارها و حقیقت دو دایرۀ در هم متداخل هستند که طبق آن قطعاً موارد مشترکی وجود دارد که عبارت است از هنجارهای منطبق با حقیقت. اما دو بخش دیگر هم وجود دارند که عبارت‌اند از: هنجارهای غیرمنطبق با حقیقت و حقیقت‌های هنجاری‌نشده.» وی هم‌چنین توضیح داد که «الگوی هنجاری رسانه در نظام مدنیت اسلامی ـ ایرانی باید به گونه‌ای طراحی شود که هم‌راستا با حکمت و حقیقت باشد و در فضای عینی جامعۀ ایرانی تحقق یابد. به عبارت دیگر، تحقق یک الگوی هنجاری رسانه‌ای در نظام مدنیت اسلامی ـ ایرانی نیازمند توجه جدی به اصول اخلاقی، فرهنگی و دینی است که می‌تواند به توسعۀ یک رسانۀ مسئول و تأثیرگذار در جامعۀ ایرانی منجر شود.»

این نشست به بررسی «نظام هست‌ها و بایدهای اسلامی حاکم بر رسانه» و تأثیر آن بر گفتمان و فضای رسانه‌ای کشور پرداخت و تأکید کرد که برای تأثیرگذاری مؤثر در فضای رسانه‌ای و گفتمانی باید این مبانی و احکام کلان در نظر گرفته شوند.

نتایج این نشست مبنای تدوین راهکارهای عملی و نظری در حوزۀ مدیریت رسانه‌ها در جامعۀ ایرانی خواهد بود و انتظار می‌رود که نتایج این پژوهش‌ها در طراحی الگوهای رسانه‌ای در آینده‌ای نزدیک به کار گرفته شوند.

رورتی راهبردی برای جوامع معاصر به‌ویژه در مدنیت دینی و نظام اسلامی است. در همین راستا، نشست تخصصی «فقه هنجاری و جامعه‌شناخت رسانه» با حضور حجت‌الاسلام‌والمسلمین احمد آکوچکیان، در جمع هم‌پژوهان گروه پژوهش فقه و حقوق و گروه پژوهش تحقیق و توسعه و مطالعات راهبردی برگزار شد.

رئیس مرکز تحقیقات استراتژیک توسعه (رشد) در این نشست تأکید کرد: «پیشرفت‌های علمی و فنی عرصۀ زیستیْ انسان جهان معاصر را با تنش‌ها و فشارهایی در عرصۀ اطلاعات مواجه کرده است، هم‌چنان‌که حجم وسیع تولید اطلاعاتْ جهان را با مباحثی چون انفجار اطلاعات و آلودگی اطلاعات روبه‌رو کرده است. ضرورت کنترل، هدایت و نظام‌ بخشیدن به فرایند اطلاعات ایجاب می‌کند که بیش‌از پیش به این مقوله پرداخته شود.»

در این نشست، محورهای کلیدی زیر مورد بررسی قرار گرفت:

1.ضرورت سامان‌بخشی به ساختار دانشی فقه هنجاری جامعه‌شناخت رسانه و تدوین احکام فقهی و حقوقی برای نظام مدیریت اطلاعات؛

2.تبیین مبانی نظری فقه هنجاری جامعه‌شناخت رسانه، ازجمله فلسفۀ دینی، هستی‌شناسی و انسان‌شناسی و هم‌چنین اصول اخلاقی مرتبط؛

3.بررسی احکام فقهی در حوزه‌های مختلف رسانه، ازجمله محتوای خبر، منبع خبر، مخاطبان و فعالان این حوزه؛

4.شناخت موضوعات نوپدید در فقه رسانه و ارائۀ الگوهای مدیریت راهبردی در این حوزه.

در این نشست که گامی اساسی درجهت ایجاد پیوند میان فقه، علوم اجتماعی و مدیریت اطلاعات بود، شرکت‌کنندگان بر اهمیت تدوین چارچوب‌های فقهی و حقوقی برای تنظیم‌گری رسانه‌های معاصر تأکید کردند و پیشنهادهایی برای پژوهش‌های آینده ارائه شد.