تحلیل منظومه‌ای سورۀ حدید؛ پی‌ریزی نظام معنایی رشد بر پایۀ ایمان، انفاق و ایثار

در ادامۀ مسیر پژوهش‌های تفسیری در مرکز تحقیقات استراتژیک توسعه (رشد)، نشستی تخصصی با محوریت «بررسی ساختار منظومه‌نگر سورۀ حدید» برگزار شد. این جلسه با حضور اعضای گروه پژوهش تفسیری و با همکاری گروه پژوهش‌های نظری و مطالعات مبنا و با راهبری علمی حجت‌الاسلام‌والمسلمین دکتر احمد آکوچکیان تشکیل گردید.

در این نشست، با تمرکز بر آیات 1 تا 24 سورۀ حدید، تحلیل دقیق و منظومه‌ای از ساختار مفهومی این سوره ارائه شد. دکتر آکوچکیان در تبیین این ساختار تأکید کرد: «سورۀ حدید از طریق دو لایۀ مکمل گزاره‌های اِخباری و انشاییْ چارچوب یک نظام معنایی گرایشی ـ کنشی را پی‌ریزی می‌کند که جهت‌گیری مطلوب رشد فردی ـ اجتماعی را در سطح باور، انگیزش و کنش اجتماعی ترسیم می‌نماید.»

وی افزود: «آیات ابتداییْ مبانی نظری و هست‌شناختی را بنیان می‌نهند و در ادامه، منظومۀ انشایی سوره، دو اصل کلیدی را به‌عنوان ساختار مرکزی وضعیت آرمانی رشد معرفی می‌کند؛ «ایمان» در فصل انگیزه‌ها و احساسات و سپس «انفاق و ایثار» به‌مثابۀ جهت‌گیری عملکردی فراانگیزشی.»

در این نشست، سورۀ حدید نه‌تنها به‌عنوان متنی دینی، بلکه به‌مثابۀ یک «نظام مفهومی ـ معنایی جامع برای رشد» تحلیل شد، نظامی که در قالب شبکه‌ای از گزاره‌های انگیزشی و کنشی به طراحی الگوهای تربیتی، اخلاقی، فرهنگی و اجتماعی مطلوب می‌پردازد.

به گفتۀ دکتر آکوچکیان: «در این سوره، وضعیت آرمانی رشد از درون پیوند منسجم این دو اصل استخراج می‌شود. درنتیجه، کاربست آموزه‌های سورۀ حدید، در ساحت تمدن‌سازی قرآنی، قابلیت تبدیل شدن به الگویی جامع و عمل‌گرا را دارد.»

شرکت‌کنندگان در این نشست، ضمن تحلیل ساختار نشانه‌شناختی و ادبی این سوره پیشنهاد تشکیل کارگروه مطالعات تفسیری ـ راهبردی با محوریت سورۀ حدید را ارائه دادند تا بتوان از ظرفیت ساختاری آن در طراحی مدل‌های نظام‌مند تربیتی و اجتماعی بهره‌برداری نمود.

سورۀ حدید در خط نظام آموزگاری قرآنی رشد، یک نقشۀ معرفتی ـ کنشی برای ساختن «رشد» در مقیاس فردی و تمدنی است. ایمان، انفاق و ایثار نه مفاهیمی پراکنده، بلکه اضلاع مثلث منظومه‌ای رشد در ساحت دینی و اجتماعی‌اند. مرکز تحقیقات استراتژیک توسعه (رشد) با ورود هوشمندانه به لایه‌های معنایی قرآنْ بذر نظریه‌پردازی تمدنی را در دل آیات وحی می‌کارد.