تفقه در دین، خاستگاه معرفت‌شناختی اندیشۀ تحول علوم انسانی

چکیده

برآمدن اندیشه و گفتمان پیشرفت (رشد ـ توسعه) دانش­‌بنیاد و دریافت نقش بنیادین جریان دانش در مدیریت تحقیق­ و توسعه‌­ای و راهبردی، ضرورت الگو یا نقشۀ جامع علم و از جمله علوم انسانی و نیز نقشۀ راه یا الگوی عملی (فرآیند، روش و سازوکارهای برنامه­‌ای) توسعه و تحول علوم انسانی را پیش آورده است.

در این راستا ضرورت اهتمام به بازخوانی مستمر علوم انسانی آشکار شده و به‌ناگزیر به «نقشۀ جامع تحول علوم انسانی» نیاز است. «نقشۀ جامع تحول علوم انسانی» در چهار نگاشت شکل می‌گیرد:

۱. نگاشت ادراکی، در پرداخت اندیشۀ مبنای سامانۀ جامع علوم انسانی و به‌تعبیری خاستگاه نظری، از مبانی فلسفۀ دینی تا مبانی هستی‌شناختی و انسان‌شناختی؛

۲. نگاشت نهادی، در پرداخت سند راهبردی سطوح نهادی سازمان و مدیریت تحول علوم انسانی؛

۳. نگاشت دانشی و به‌تعبیری سامانه و نظام آموزشی و پژوهشی علوم انسانی و ابعاد ضروری برای تحول در دو عرصۀ یادشده و به‌طور خاص تحول در سامانۀ رشته‌ها و دروس و نیز نظام تحقیقات راهبردی مستند به علوم انسانی؛

۴. نگاشت تحقیق و توسعه‌ای و به‌تعبیری الگوی تعامل علوم انسانی و نهاد مدیریت علوم انسانی با نظام ملی تحقیق و توسعه در چارچوب سند چشم‌انداز و نقشۀ جامع علمی کشور.

در این میان نسبت طولی نگاشت ادراکی با سه نگاشت دیگر و به‌طور خاص با نگاشت دانشی، یکی از اصول برجستۀ نقشۀ راه یا الگوی عملی پرداخت طرح تحول علوم انسانی است. در کانون تبیین این نسبت به‌ویژه از چشم‌انداز معرفت‌شناسی دینی، نسبت نظام جامع ادراک دین‌شناختی یا «تفقه در دین» با سامانۀ جامع علوم انسانی موردتوجه قرار می‌گیرد.

تکاپوی اندیشه‌ای جامع‌نگر معطوف به آرمان رشد مستند به آموزه‌های دیانت انبیایی، همانا «تفقه در دین» است. «تفقه در دین» خاستگاه ادراکی سامانۀ جامع علوم انسانی معطوف به رشد است. در این صورت:

ـ سامانۀ جامع علوم انسانی یک مبنای اندیشه‌ای یا مبنای معرفت‌شناختی هماهنگ‌کننده معطوف به اندیشۀ رشد را خواهد داشت؛

ـ نسبت میان‌رشته‌ای دانش‌های علوم انسانی، دانش‌بنیانی رشد ـ توسعه را به دست می‌دهد؛

ـ نگاشت نهادی و تحقیق و توسعه‌ای الگوی تحول علوم انسانی، در راستای نظریۀ ولایت دانش یا ولایت تفقه در دین، در تکاپوی هماهنگ با نگاشت دانشی قرار می‌گیرد؛

ـ امکان گفت‌وگوی بین‌الادیانی و بین‌تمدنی با دانش‌های تولیدی دیگر منابع و مکاتب تمدنی از موضعی درون‌زا، نه به نظام التقاطی بلکه به فربه‌سازی درون‌زای تمدنی می‌انجامد.

کلیدواژگان: طرح تحول علوم انسانی، نقشۀ جامع علوم انسانی، نگاشت ادراکی، نگاشت نهادی، نگاشت دانشی، نگاشت تحقیق و توسعه، معرفت‌شناسی، اندیشۀ رشد، تفقه در دین، توسعۀ دانش‌بنیاد، ولایت فقه، ولایت فقیه.

نویسندگان: احمد آکوچکیان، سمیرا عطایی.