فراوری دانش آینده: طراحی الگوی آینده‌نگاری راهبردی

در مسیر شکل‌گیری تمدن نوین اسلامی و ضرورت مواجهۀ فعال با آینده‌ای پیچیده و متحول، پژوهشگران مرکز تحقیقات استراتژیک توسعه (رشد)، در قالب پروژه‌ای نوآورانه، به طراحی و توسعۀ چارچوبی جامع برای «آینده‌پژوهی و آینده‌نگاری راهبردی» پرداخته‌اند. این فعالیت علمی بین‌رشته‌ای با راهبری حجت‌الاسلام‌والمسلمین دکتر احمد آکوچکیان و با همکاری میان گروه پژوهش‌های نظری و مطالعات مبنا، گروه پژوهش علوم انسانی و بینارشته‌ای و گروه تحقیق و توسعه و مطالعات راهبردی انجام شده است.

این پروژهْ آینده‌نگاری را نه صرفاً یک فن یا ابزار، بلکه یک «ساحت دانشی ـ مدیریتی» می‌داند که در دو بُعد «محتوای معرفت‌شناختی» و «ساختار مدیریتی» تبلور می‌یابد.

سطح اول: پدیدارشناسی معرفتی آینده در فرایند پیشرفت

در این سطح، چهار عرصۀ کلیدی به‌عنوان کانون تحول مورد توجه قرار گرفته‌اند:

1.نظام اندیشه‌ای دین‌شناخت پیشرفت: بازتعریف بنیادهای دینی در زمینۀ آینده‌نگری و ایجاد دستگاه نظری متناسب با پیشرفت تمدنی؛

2.نظام‌پژوهی تحقیقاتی: استفاده از آینده‌پژوهی به‌مثابۀ ابزار بازتعریف اولویت‌های کلان پژوهشی در حوزه‌های دینی و انسانی؛

3.چشم‌انداز علم و فناوری: بهره‌گیری از آینده‌نگاری برای ترسیم مسیرهای رشد علم و شکل‌گیری نهادهای نوین سیاست‌گذار علم با رویکرد آینده‌محور؛

4.توسعۀ ادبیات نظری آینده‌پژوهی: ازجمله به‌وسیلۀ راه‌اندازی رشته‌های دانشگاهی، تأسیس نهادهای پژوهشی بین‌رشته‌ای و حمایت هدفمند از تولیدات فکری در مرز دانش.

سطح دوم: طراحی ساختارهای مدیریت آینده‌نگار

در این بخش، طرحی برای نوسازی ساختارهای مدیریتی با تکیه بر نگاه آینده‌نگار ارائه شده است که سه بُعد کلیدی را شامل می‌شود:

1.طراحی و بازنگری اسناد کلان و بالادستی با رویکرد آینده‌نگارانه؛

2.مدیریت آینده‌محور فرایندهای راهبردی در نهادهای توسعه‌گرا؛
3. ایجاد سازوکارهای نظارت و پایش آینده‌نگر در سطح کلان ملی و دانشی.

در پایان این نشست، حجت‌الاسلام‌والمسلمین دکتر آکوچکیان تأکید کرد: «برای عبور از مواجهۀ انفعالی با آینده، باید آینده‌پژوهی را از حاشیه به متن سیاست‌گذاری، پژوهش و تصمیم‌سازی، منتقل کرد. «آینده» میدان رقابت اندیشه‌ها و مدل‌هاست و ما نیازمند بازسازی قدرت پیش‌بینی و پیش‌نگری در نظام معرفتی و ساختاری خود هستیم.»

پروژۀ مزبور با هدف ارائۀ «الگوی ایرانی ـ اسلامی آینده‌نگاری راهبردی» در حال تدوین است. این حرکتْ نشانه‌ای روشن از عزم مرکز تحقیقات استراتژیک توسعه (رشد) برای نهادینه‌سازی اندیشۀ آینده‌نگر در فرایندهای کلان توسعه است، «گامی برای عبور از آینده‌هراسی به آینده‌سازی».