ماهیت و ساختار معرفت‌شناخت ـ روش‌شناخت علوم انسانی قرآن‌بنیان

چکیده

عقلانیت اجتهادی قرآن‌­شناخت به‌مثابۀ رکن مقوم عقلانیت دینی برای سامان­‌بخشی بنیان اندیشه‌ای و دانشی اندیشه، نظریه و گفتمان رشد ـ توسعۀ معاصر ملی (ایرانی ـ اسلامی)، ناگزیر جریان­‌یابی و تبلور در منظومۀ علوم انسانی جامع است. از این رهگذر، پرسش اصلی در افق نظام ملی تولید علم و نیز نقشۀ راه الگوی پیشرفت، سؤال از چیستی «علوم انسانی دین‌­شناخت قرآنی» در حیث اصالت و نیز کارآمدی و بالمآل «اقتدار توسعه‌ای علوم انسانی قرآن‌بنیان» است. اصل اصالت قرآن‌بنیانی علوم انسانی به‌طور خاص وام‌دار دو دسته اصول معرفت‌شناختی ـ روش‌شناختی است:

۱. اصول برجستۀ معرفت‌شناخت:

۱. ۱. اصل تعریف به سامانۀ جامع معارفی فراگیر منظومۀ جامع ادراکات حقیقی (تجریدی و تجربه‌پذیر) و ادراکات اعتباری ناظر به پدیدار انسانی (فردی، اجتماعی و تمدنی) و امور میان‌رشته‌ای و میان‌حوزه‌ای مرتبط با آن؛

۱. ۲. اصل نسبت فلسفۀ دینی به آرمان رشد و نظام‌های مطلوب آن (نظام فرهنگی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، امنیتی و دفاعی)؛

۱. ۳. مستند به سامانۀ جامع آموزه‌های قرآنی و عقلانیت جامع هماهنگ با این آموزه‌ها است.

۲. اصول روش‌شناخت:

۲. ۱. اصل اتکاء بر سامانۀ جامعی از روش‌شناسی‌های عام و خاص صورت و محتوا با رویکرد پیش‌رونده و بازخورندۀ پیشرفت؛

۲. ۲. مدیریت آینده‌نگاری راهبردی پدیدار مزبور.

بنیۀ هویت قرآن‌شناخت این قبیل علوم انسانی، برآمده از مبانی پارادایمی این علوم و به‌طور خاص، مبانی معرفت‌شناختی و روش‌شناختی این علوم است. این دو دسته اصول، در این مقال کوتاه، اندکی تبیین و بسط یافته‌اند. عقلانیت اجتهادی تفقه در دین­‌بنیان، فرآیند اصیل درونی و بنیان معرفت‌شناخت ـ روش‌شناخت منظومه علوم انسانی قرآن­‌بنیان است.

کلیدواژگان: علوم انسانی قرآن­‌بنیان، معرفت‌­شناسی، فلسفۀ دین، سنت نبوی ـ اوصیایی، روش‌شناسی، تفقه در دین، عقلانیت اجتهادی.

نویسندگان: احمد آکوچکیان، معصومه محمودی و رضوانه دستجانی.

منبع: کنفرانس بین‌المللی علوم انسانی اسلامی، ۱۳۹۵.