منو
چکیده
پیشرفت، فرآیند گذار به وضعیت مطلوب برگزیدۀ یک جامعه (دولت ـ ملت‌ها) و قابل‌تحقق در سه ساحت امر انسانی، امر اجتماعی و امر تمدنی است و جامعه‌شناسی پیشرفت، دانش تجربه‌پذیر فرآیند مزبور در منظومۀ کلان اندیشه و دانش پیشرفت است. مبتنی بر این تعریف، توسعه، فرآیند برنامه‌مند یا زمانمند پیشرفت مقصودنظر جوامع (ملت ـ دولت‌ها) است و جامعه‌شناسی توسعه، دانش تجربه‌پذیر این فرآیند زمانمند در گذار جامعۀ موضوع شناسایی از وضع موجود به وضع مطلوب خویش در راستای نظام برنامۀ تدوینی است. دو دانش یادشده، می‌تواند بر مدار اندیشۀ دین‌شناخت پیشرفت (تفقه در دین) و در مرز مقایسه‌ای دیگر مکاتب دانشی، بر معیار پنج اصل ذیل، سامانۀ درون‌زای دانشی الگوی دین‌شناخت پیشرفت را در مقتضیات جامعۀ هدف چون جامعۀ ایرانی بیابد:
۱. اندیشۀ مبنای معرفت‌شناختی: برای مجموعۀ علوم دین‌شناختی انسانی و از جمله علوم اجتماعی، اندیشۀ معطوف به تغییر یا اندیشۀ دین‌شناخت پیشرفت است؛
۲. قلمروی موضوعی مشخص به‌همراه برآمدن نوبه‌نوشوندۀ پرسش‌های راهبردی: پدیدۀ پیشرفت، پدیدۀ توسعه، موضوع دو دانش بین‌رشته‌ای جامعه‌شناسی پیشرفت ـ توسعه است و سطوح تحلیلی آن‌ها، منظومۀ سؤالات پیرامونی‌شان را سامان می‌بخشد: سطح آغازین این دو دانش، مبانی پارادایمی تغییر، پیشرفت و توسعه (با پرسش‌هایی چون مبانی هستی‌شناخت و انسان‌شناخت توسعه‌ای یک الگوی رشد (پیشرفت) با ملاحظۀ مرز فارق مکتب دین‌شناخت رشد ـ توسعه با دیگر مکاتب مدعی راهبری انسانی چیست؟) است. تصویر ارزش‌داورانه‌ای که در تبیین وضعیت مطلوب کل‌نگر در جامعه‌شناسی پیشرفت و جزءنگر در جامعه‌شناسی توسعه می‌توان به دست داد، دومین سطح تحلیلی و تحلیل انتقادی از وضعیت موجود جامعۀ هدف و گذار به راهکارها و راهبردهای تبدیل آن به وضعیت مطلوب، سومین سطح تحلیلی دو دانش یادشده است؛
۳. انبانۀ دانشی موردنیاز در پاسخ‌دهی به پرسش‌های نوبه‌نوشونده با نمونه مباحثی چون: ۱. قرآن حکیم، منظومۀ مکتوب یادکرد هموارۀ حضور خداوند در مدیریت حیات است که می‌تواند مستند پردازش خاستگاه انسان‌شناخت تحول باشد؛ ۲. اصلی‌ترین آسیب تهدیدکننده یک جامعۀ ایمانی سکولاریسم (لابشرطیت زندگی اجتماعی به دین و به الهیات قرآنی) در فصل انسان‌شناخت آن جامعه است؛ ۳ـ اولین وجه فارق یک الگوی توسعه‌ای با دیگر الگوهای رقیب و مدعی همین خاصه انسان‌شناختی توسعه است؛
۴- هدف معین خودآگاه، پیشروی آن تکاپو و خاص آن حوزۀ دانشی: برای جامعه‌شناسی پیشرفت، هدف، تبیین کلی‌نگر چرایی‌ها و چگونگی‌های فرآیند پیشرفت به مقصود گذار به الگوی کلان‌نگر پیشرفت و برای جامعه‌شناسی توسعه، هدف، بازخوانی انتقادی نظریه‌ها و تکاپوهای توسعه‌ای جوامع و ملت‌ها و به‌طور خاص جامعۀ هدف دینی به‌منظور پیشنهاد الگوهای راهبردی بهینۀ توسعه‌ای است؛
۵. و البته روش‌شناسی معین توانمند راهبری جریان تفکر در پرسش‌های یادشده: الگوپردازی وضعیت مطلوب و تا مرحلۀ فرآیند برنامه‌ریزی راهبردی، حاجتمند نوعی روش‌شناسی پیش‌رونده ـ پس‌رونده مبتنی بر عقلانیت اجتهادی فقه حیات جامع (و در بنیان این روش‌شناسی، عقلانیت و وحی و در برآیند آن دو، سنت اهل‌بیت (ع)، مرز فارق مرسوم علوم درون‌دینی و بیرون‌دینی) است. این پژوهش کوتاه، بر آن است تا در مثل سورۀ قرآنی حدید، گذاری به‌اجمال بر مضمون دین‌شناخت دو دانش بین‌رشته‌ای جامعه‌شناسی پیشرفت و جامعه‌شناسی توسعه داشته باشد.
کلیدواژگان: اندیشۀ دین‌شناخت پیشرفت، تفقه در دین، جامعه‌شناسی پیشرفت، جامعه‌شناسی توسعه، پیشرفت، توسعه.
نویسندگان: احمد آکوچکیان، مرضیه بخشی.
منبع: کنفرانگس ملی جامعه‌شناسی و علوم اجتماعی، ۱۳۹۳.
قم، شهرک پردیسان، بلوار دانشگاه، بلوار شهید مولوی، کوچه دوم، مرکز تحقیقات استراتژیک توسعه (رشد)
کد پستی: 3749113354
تلفن: 32800430-025
نمابر: 32800417-025
ایمیل: m.t.e.roshd@gmail.com