نیازها، پیشران حرکت انسان؛ از زیست تا رفتار

در یکی از سلسله‌نشست‌های تخصصی مرکز تحقیقات استراتژیک توسعه (رشد)، با همکاری گروه پژوهش علوم انسانی و بینارشته‌ای و گروه پژوهش‌های نظری و مطالعات مبنا، ساختار و طبقه‌بندی نیازهای انسانی در منظومۀ انسان‌شناختی معاصر و قرآن کریم بررسی شد. این نشست با راهبری علمی حجت‌الاسلام‌والمسلمین دکتر احمد آکوچکیان، استاد راهبر گروه‌های پژوهشی مرکز، و با محوریت تطبیق هرم نیازهای مزلو با نگاهی قرآنی و حِکمی برگزار شد.

در این نشست، دکتر آکوچکیان به تعریف نیاز از منظر انسان‌شناسی پرداخت و تأکید کرد: «نیازها کاستی‌هایی در ارگانیزم انسانی‌ هستند که در دو ساحت زیستی و روانی بروز می‌کنند و راهبر رفتارهای فرد می‌شوند.»

در ادامه، با معرفی هرم مزلو شامل پنج سطح نیاز فیزیولوژیک، ایمنی، عشق و تعلق، احترام و خودشکوفایی، این نکته مطرح شد که این نیازها برآمده از نگاه غیرتقلیل‌گرایانه به انسان هستند، نگاهی که وی را صرفاً جسم نمی‌داند.

مطابق این تحلیل، نیاز به غذا، امنیت، محبت، احترام و خودشکوفایی نه‌تنها در روان‌شناسی مدرن، بلکه در قرآن کریم نیز به رسمیت شناخته شده‌اند. دکتر آکوچکیان آیۀ شریف «یا أَیهَا النَّاسُ أَنتُمُ الْفُقَراءُ إِلَى الله وَ اللهُ هُوَ الْغَنِیُّ الْحَمِید» را چنین تفسیر کرد: «فقرِ ذاتی انسان به خدا، یک اصل در هستی‌شناسی قرآنی است و این فقر نه‌تنها نفی‌کنندۀ نیازهای دیگر نیست، بلکه زمینۀ معنا یافتن همۀ نیازها در پرتوی رابطۀ با خداوند است.»

نگاه کل‌نگر به انسانْ مستلزم نادیده نگرفتن هیچ‌یک از لایه‌های نیاز اوست و تعادل در پاسخ به این نیازها راز دستیابی به کمال انسانی است. در این مسیر، آموزه‌های قرآنی با روان‌شناسی علمی هم‌سخن شده‌اند تا نیروی حرکت انسان را از سطح زیست‌شناختی تا ساحت کمال به‌درستی هدایت کنند.