واژگونی ارزش‌ها و سبک زندگی فروکاسته

به گزارش دبیر گروه‌های پژوهش‌های نظری و مطالعات مبنا، علوم انسانی و بینارشته‌ای و سلامت و سبک زندگی، نشست مشترکی با موضوع «واژگونی ارزش‌ها، مدیریت ظرفیت‌ها و فروکاهشی شخصیت در جوامع در حال گذار» در مرکز تحقیقات استراتژیک توسعه (رشد) برگزار شد. راهبری علمی این جلسه را حجت‌الاسلام‌والمسلمین دکتر احمد آکوچکیان بر عهده داشت.

در این نشست، دکتر آکوچکیان واژگونی ارزش‌ها را یکی از پیچیده‌ترین و روان‌شناختی‌ترین آسیب‌های دوران گذار دانست و تأکید کرد: «واژگونی ارزش‌ها ضربه‌ای روانی است که در فرایند تغییرات اجتماعیْ انسان‌ها را به تحیر و تعارض درونی می‌کشاند، زیرا ارزش‌هایی که زمانی پایۀ زندگی آن‌ها بوده است ناگهان کارایی و پذیرش خود را از دست می‌دهند.»

ایشان در ادامه به تبیین تضاد روانی ناشی از ناتوانی در تطبیق با ارزش‌های جدید پرداخت و تحلیل دقیقی از بن‌بست‌های هویتی در مواجهه با منظومه‌های ارزشی متفاوت ارائه داد. از منظر وی، در چنین موقعیتی: «اگر فردی نتواند این ارزش‌های پیشنهادی را برای خود انتخاب کند و در تداوم ارزش پیشین نیز با موانع عملی مواجه شود، دچار شک و تردید و گاه نوعی سردرگمی شخصیتی خواهد شد.»

در بخش دوم نشست، مفهوم مدیریت ظرفیت‌ها و نقش آن در ارتقا یا تنزل شخصیت مورد توجه قرار گرفت. آکوچکیان با تفکیک بین «امکانات» و «مدیریت ظرفیت‌ها» بیان کرد: «امکانات به‌تنهایی نمی‌توانند کارگشای تغییر باشند، بلکه نوع مدیریت ظرفیت‌هاست که می‌تواند آن‌ها را به رحمت یا زحمت بدل سازد.»

در همین راستا، شخصیت تاریخی «ابولهب» به‌عنوان یک نمونۀ عبرت‌آموز مورد بررسی قرار گرفت. حجت‌الاسلام‌والمسلمین دکتر آکوچکیان ابولهب را نماد انسانی فروکاهیده دانست که برخلاف برخورداری از موقعیت‌های ممتاز، به‌دلیل فقدان مدیریت درونی، به بن‌بست هویتی و روانی رسید: «ابولهب، علی‌رغم موقعیت و داشته‌هایش، از فرصت نزدیکی به رسول‌الله (ص) بهره‌ای نبرد. دنیاطلبی او شخصیتش را فروکاست و با همۀ داشتن‌ها، احساس بی‌نیازی نداشت.»

پژوهشگران در این نشست تأکید کردند که بازخوانی مسئلۀ واژگونی ارزش‌ها نه‌فقط از منظر روان‌شناسی اجتماعی، بلکه با پیوندی مفهومی با سبک زندگی، سلامت معنوی و آینده‌پژوهی اخلاقی، ضرورت دارد. این گفت‌وگو بستری برای شکل‌گیری پروژه‌ای ترکیبی دربارۀ «بازسازی نظام‌های ارزشی در شرایط بی‌ثباتی تمدنی» فراهم کرد.

در جهان متلاطم امروز، تنها کسانی که بتوانند ظرفیت‌های درونی و فرصت‌های بیرونی خود را در سایۀ نظام ارزشی متعادل مدیریت کنند از فروکاهشی شخصیت در امان خواهند بود. در غیر این ‌صورت، حتی مجاورت با بلندترین فرصت‌ها جز ریسمانی برای سقوط نخواهد بود.