مدخلی روش‌شناخت بر فقه اجتماعی رسانه

چکیده

فقه اجتماعی رسانه، یک دانش بین‌­رشته­‌ای علوم اجتماعی و گرایش‌­های تخصصی دانش فقه محسوب می­‌شود و از زمره دانش‌­های نوبنیادی است که در منظومۀ اندیشه و دانش دین­‌شناخت پیشرفت، به‌منظور پردازش اندیشه، نظریه و گفتمان اسلامی ـ ایرانی رشد ـ توسعه موردنیاز است. زایش درون‌زای دانش­‌ها و گرایش­‌های دانشی همۀ حوزه­‌های علوم و از جمله حوزۀ علوم اجتماعی، وام‌دار مهیاداری یک اندیشۀ مبنای معرفت­‌شناختی، قلمروی موضوعی مشخص، به‌همراه برآمدن نوبه‌­نوشوندۀ پرسش‌­ها و سؤالات راهبردی، انبانۀ دانشی مشخص در پاسخ‌­دهی به این پرسش‌­ها و سؤالات و هدف معینی خودآگاه پیش‌­روی آن تکاپوی دانشی و خاص آن حوزۀ دانشی و نیز و البته روش‌­شناسی معین توانمند راهبری جریان تفکر در پرسش‌­ها و سؤالات یادشده، رو به‌سمت هدف برگزیده و ارائۀ پاسخ به آن‌­ها تا مرحلۀ تولید اطلاعات دانشی تازه‌­ای که بتواند به‌گونه‌­ای نظام­‌واره، در بستۀ دانشی موجود آن حوزۀ معرفتی، جایگاه خودویژۀ خود را، در مرز مقایسه‌­ای معین با دیگر مکاتب دانشی داشته باشد. آموزه‌­های دین­‌شناخت پیشرفت (رشد ـ توسعه)، با توجه به اهمیت مباحث جامعه­‌شناسی و علوم اجتماعی، نقش تأثیرگذار اهداف آن در جامعه، مستند به پنج اصل یادشده، با لحاظ قابلیت مقایسه‌­ای آن با نظریات بیرون­‌وحیانی علوم اجتماعی، می‌­توانند در عرصه‌های تخصصی علوم یادشده، جریان خودویژۀ خویش را داشته باشند. یکی از این عرصه­‌های دانشی، در حوزۀ جامعه­‌شناسی ارتباطات، فقه اجتماعی رسانه است.

۱. اندیشۀ مبنای معرفت‌­شناختی: برای مجموعۀ علوم دین­‌شناختی انسانی و از جمله علوم اجتماعی، اندیشۀ معطوف به تغییر یا اندیشۀ دین­‌شناخت پیشرفت است که وجه علم‌­الاجتماعی آن در حوزۀ علوم اجتماعی موردنظر است؛

۲. قلمروی موضوعی این عرصۀ دانشی: عملکرد و رفتار رسانه، در برانگیختن یا فروکاستن جریان­‌ها، وقایع اجتماعی و شکل­‌گیری فرهنگ جامعه است، از همین ­‌رو باید به پاسخ این سؤال دست یافت که دانش ولایتمند مدیریت رفتار رسانه­‌ای در عرصۀ اجتماع، در بیان اصول اساسی و کلی این فرآیند، کدام دانش است؟ از جمله اصول اساسی راهبری این فرآیند کدام است؟؛

۳. دانش فقه: به‌عنوان مجموعۀ دانشی بیان‌کنندۀ بایدها و نبایدها، انبانۀ دانشی مشخص در پاسخ‌دهی به این پرسش‌­ها و سؤالات و ارائه‌دهندۀ الگو مدیریت هنجارین اجتماعی رسانه است؛

۴. هدف معین خودآگاه و پیش‌­روی این تکاپوی دانشی و خاص این حوزه دانشی: ارائۀ الگوی مدیریت فقه‌­بنیان رسانه در وجه اجتماعی عملکرد رسانه است؛ البته مبتنی بر مبانی نظری مشخص ـ که دربردارندۀ حوزه‌­هایی از جمله معرفت­‌شناسی، هستی­‌شناسی، انسان­‌شناسی و… است ـ چراکه بدون گذراندن سطح مبانی نظری و سامانۀ احکام اجتماعی رسانه (الگوی مطلوب مدیریت اجتماعی رسانه)، نمی­‌توان به سطح مدیریت اجتماعی رسانه دست یافت؛

۵. نیز و البته روش‌­شناسی معین توانمند راهبری جریان تفکر در پرسش­‌ها و سؤالات یادشده، در بنیان این روش‌­شناسی، عقلانیت جامع و وحی و در برآیند آن دو، سنت آل‌البیت (ع)، مرز فارق مرسوم علوم درون‌­دینی و بیرون­‌دینی را شکسته و با لحاظ هندسۀ عقل در معرفت دینی و با بهره‌جستن از آموزه­‌های عقلانی بیرون‌وحیانی، متکی بر روش‌­شناسی استنباط رشد ـ توسعه­‌نگر (تفقه در دین) و… . در واقع باید گفت که روش‌­شناسی مکتب فقهی قرآنی و نبوی ـ علوی از جمله در حوزۀ رسانه، نیازمند روش­‌شناسی منطق استنباط، روش­‌شناسی منطق سیستمی، روش‌­شناسی مدیریت راهبردی و روش‌شناسی پژوهش موضوعی رسانه است.

فقه اجتماعی رسانه به‌تدریج در تکاپوی جای‌گیری شایسته در منظومۀ «فقه پیشرفت» است.

کلیدواژگان: مدیریت رسانه، تفقه در دین، فقه رسانه، اندیشۀ پیشرفت، فقه پیشرفت، فقه اجتماعی رسانه.

نویسندگان: احمد آکوچکیان و زهرا نجفی.

منبع: کنفرانس ملی جامعه‌شناسی و علوم اجتماعی، ۱۳۹۳.