ساختار تحلیلی نظریۀ ولایت فقیه

جناب حجت‌الاسلام‌والمسلمین آقای دکتر احمد آکوچکیان، در نشستی تحلیلی با گروه پژوهش فقه و حقوق، دربارۀ سطوح قابل‌تحلیل نظریۀ ولایت فقیه گفت: «در منابع مرجع اندیشۀ ولایت فقیه، مقصود از فقیه «فقیه مجتهد جامع‌الشرایط» است و جامع‌الشرایط در سه ویژگی تحلیل می‌شود: «اجتهاد مطلق»، «عدالت مطلق»، «قدرت مدیریت و استعداد رهبری»؛ یعنی از سویی باید صدر و ساقۀ اسلام را به‌طور عمیق و با استدلال و استنباط بشناسد و از سویی دیگر در تمام زمینه‌ها حدود و ضوابط الهی را رعایت کند و از هیچ‌‌یک تخطی و تخلف ننماید و از سوی دیگر استعداد و توانایی مدیریت و کشورداری و لوازم آن را واجد باشد. بنابراین نمی‌توان گفت هر فقیه عادلی صلاحیت رهبری جامعه را دارد، بلکه باید گذشته از شرایط علمی، دارای استعداد و توانایی لازم برای ادارۀ امت اسلامی نیز باشد.

از مجموعۀ نظریه‌ها و تعاریف یادشده برمی‌آید که ساختار تحلیلی نظریۀ ولایت فقیه بر نظریۀ «فقاهت» در مبنای دانش و «عدالت» در مبنای اقدام استوار است. به‌ سخنی دیگر، نظام و الگوی مدیریت تغییر بر بنیان «اندیشۀ معطوف به تغییر» شکل می‌گیرد. «فقه در دین» دانشی معطوف به مدیریت تغییر دیده می‌شود و «اندیشۀ اجتهادی» در این عرصه تحلیل می‌گردد. نسبت این فضای دانشی با بخش مدیریتْ یک شرط عملیاتی بیرون‌معرفتی است. مقولۀ اجتهاد فقهی در همین چشم‌انداز دیده می‌شود.