ساختار نظام جامع تفسیر هدی با بررسی یک نمونۀ تفصیلی از آن

در ادامۀ کارگاه پژوهشی تفسیر هدی، گفتار یازدهم این پروژۀ پژوهشی در دستور گفت‌وگو قرار گرفت. یک نظام اندیشه‌ای در تحلیل تفسیری قرآن کریم با ایدۀ محوری «اندیشه برای ترقی» با هدف «راهبری تا رشد»، رهسپار رویکرد توسعه‌ای شده تا مستند حاکمیت مدیریت دین‌شناختی راهبردی تحقیق و توسعه ملی باشد. این مهم به‌منظور گذار از سطح مباحث مرسوم تفسیری، در تبیین آموزه‌های دین و به‌مثابه دانشی برای رشد انجام گرفته است. فرآیند پیش‌بینی‌شدۀ این تفسیر در سه مرحله شکل می‌گیرد:

1. تفسیر ترتیبی ـ سیستمی قرآن کریم به‌مدد ایدۀ سامان‌یافتۀ اندیشۀ ترقی؛

2. تفسیر سیستمی ـ موضوعی در بسط نظام‌های راهبری تغییر (مانند نظام تعلیم و تربیت، نظام سیاسی، نظام اقتصادی، نظام فرهنگی و…)؛

3. گذار به گفتمان تحقیق و توسعه‌ای تا سند راهبردی تحقیق و توسعۀ ملی.

پژوهش تفسیری «تفسیر هدی»، اولین مرحلۀ این گام‌های عظیم است و خود در چهارده مکتوب بسامان رسیده است:

ـ کتاب اول: با عنوان «گفتار در بینش، جهت و خواهانی جامع» به همراه «پیش‌گفتاری در روش برگزیدۀ تفسیر»؛

ـ کتاب دوم: «گفتار در بینش به الگوی زندگی مثبت»؛

ـ کتاب سوم: «گفتار در اصول راهبری به رشد»؛

ـ کتاب چهارم: «گفتار در گفت‌وگوی بین‌الادیانی تمدنی با انواع تجارب تاریخی»؛

ـ کتاب پنجم: «گفتار در مدیریت عینیت»؛

ـ کتاب ششم: «گفتار در مدیریت آینده»؛

ـ کتاب هفتم: «گفتار بلوغ عارفانۀ وجود»؛

ـ کتاب هشتم: «گفتار در انذار خلایق»؛

ـ کتاب نهم: «گفتار در توصیف انسان کامل محمدی ـ علوی»؛

ـ کتاب دهم: «گفتار ماهیت رستاخیز، چیستی ادامۀ ما»؛

ـ کتاب یازدهم: «گفتار جاری قیامت در متن عینیت حیات»؛

ـ کتاب دوازدهم: «گفتار در برآمدن شهودی سیمرغ خودی، انسان در میان‌بودگی سیمرغ خودی»؛

ـ کتاب سیزدهم: «گفتار در بخشش شاهد سیمرغی به خویش»؛

ـ کتاب چهاردهم: «گفتار در خودی خویش».

کتاب یازدهم «گفتار جاری قیامت در متن عینیت حیات» از تفسیر نظام‌یافتۀ «ترتیبی ـ نظام‌واره»، اثر حجت‌الاسلام‌والمسلمین احمد آکوچکیان است و در یازده بخش سامان یافته است.

شروع این گفتار از سورۀ طلاق است و در آن نوعی تغییر لحن نسبت به گفتار قبل دیده می‌شود. قبل از سورۀ طلاق، از سورۀ ق تا تغابن، از منظر باطن به زندگی، قیامت و… نگریسته می‌شود و در سورۀ طلاق به یک‌باره از احکام حقوقی زوجین و… سخن می‌گوید.

فهم حکیمانۀ قرآن کریم، متن سلوکی وجودی سالک است. این فهم در سه منظر شکل گرفته است:

منظر اول: نگاه به اصل جریان وجود و دانستن الگوی تدبیر زندگی در متن روزگار، یعنی پیشنهاد نظریۀ رشد؛

منظر دوم: بازفهمی چندبارۀ الگوی پیشنهادی با نوعی مطالعه و تحلیل مقایسه‌ای در مقایسه با انواع ادیان و دوره‌های تمدنی، فهم تفصیلی‌تر الگوی پیشنهادی دیانت محمدی در مثل سورۀ آل‌عمران و نیز سورۀ هود تا سورۀ انبیاء؛

منظر سوم: در دو منظر پیشین جریان رشد از منظر عینیت پیش روی مخاطب قرار می‌گیرد. از جایی که ایستاده است، اینجایی که زندگی می‌کند؛ جایی که وقتی به خود می‌نگرد، خود را «او آنجا» تفسیر می‌کند و اکنون نوبت به منظر «او اینجایی» است. در این نگاه، «او آنجایی»، «اینجاست».

بخش‌های این گفتار، هم‌پای گذار هر از چندی به اصل چشم‌انداز پیشرفت، به موضوعات ملموسی مانند موضوع طلاق، مسائل فیمابین پیامبر ص و همسرانش و… می‌پردازد و این‌گونه است که دریافته می‌شود کتاب حکیم، کتاب ذکر است.

پس از بازشدن چشم اخروی، در گفتار دهم، همۀ موضوعات و نمونه‌های ذکرشده در گفتارهای پیشین، دوباره ذکر می‌شود؛ ولی با تفسیری عارفانه از آن موضوعات. این گفتار در 15 سوره سامان یافته است و به این مطلب می‌پردازد که قیامت می‌تواند چشم‌انداز زندگی باشد. بخش‌های این گفتار عبارت‌اند از:

بخش اول: در عینی‌ترین چیز، در مثل احکام طلاق، احکام جنسیتی، با سورۀ طلاق؛

بخش دوم: آدم‌های اهورایی نیز در گروی واقعیت‌های بحرانی، با سورۀ تحریم؛

بخش سوم: جریان قدرت الهی در متن حیات، با سورۀ ملک؛

بخش چهارم: جریان دانایی و نیایش در متن حیات، با سورۀ قلم؛

بخش پنجم: قیامت و فرجام دو انتخاب، با سورۀ حاقه؛

بخش ششم: و باز قیامت و فرجام دو انتخاب در آخرین مرحلۀ صعود، با سورۀ معارج؛

بخش هفتم: نیایش‌های نوح برای فرجام اخروی مردمان خود، با سورۀ نوح؛

بخش هشتم: جنیان و گفتگو با پیامبر، با سورۀ جن؛

بخش نهم: آفرینش شب، تبدیل روز، با سورۀ مزمل؛

بخش دهم: آیین راهبری خلایق، با سورۀ مدثر؛

بخش یازدهم: شرط‌ها و ویژگی‌های قیامت، با سورۀ قیامت.