نظریۀ معناداری زندگی در قرآن کریم و نسبت آن با معناداری روان‌شناختی با نظر به پنج سورۀ عصر، مسد، انشراح، فلق و ناس

آدمی در همۀ دوران‌ها میلی همیشگی به بقاء، لذت و کمال داشته، و از نیستی و خسران گریزان بوده است. انسان «معناداری زندگی» را هنگامی تجربه می‌کند که زندگی خود را حتی با وجود مصائب و رنج‌ها، مفید، ارزشمند، هدف‌دار، به صرفه و نهایتاً منجر به رضایت‌مندی دریابد. تنها در این حالت است که میل او به بقاء، زندگی سودمند و کمال ارضا می‌شود. درحالی‌که اگر زندگی او ملال‌آور، بی‌ربط، بی‌هدف، و همراه با احساس تلخ خسارت و باختن باشد، دچار بحران بی‌معنایی شده و حتی پوچی را تجربه می‌کند. بنابراین انسان برای رهایی از خسران و دستیابی به کمال و رشد، که خواستۀ ذاتی و لذت‌طلبی اوست، راهی جز باردهی به حیات خود و غنی‌سازی آن از طریق هدف‌داری و معنابخشی به زندگی نمی‌یابد. در حقیقت، معناداری زندگی نسبت‌یابی زیست مختارانۀ انسان با جهت اصیل هستی و حیات یعنی خدای سبحان است، به‌ گونه‌ای که زندگی را علی‌رغم رنج‌هایش به‌صرفه و لذت‌بخش خواهد کرد و از پوچی می‌رهاند. هدف نهایی معناداری زندگی در این پژوهش، رسیدن به الگوی رشد و هدف‌دارسازی تمامیت زندگی آدمی مبتنی بر چرایی‌های آن و بر این اساس، آگاه شدن به چگونگی‌های آن است که درنتیجۀ آن تمامی عرصه‌ها و ازجمله دشوارترین برهه‌های زندگی در متن این هدف‌داری راهبری شود. این تحقیق با نگاه خاص به پنج سورۀ عصر، انشراح، مسد، فلق و ناس با روش تحلیل محتوا و در سه سطح انجام پذیرفته است. ازجمله مهم‌ترین نتایج این پژوهش بررسی تناظر مفهوم معناداری در نگاه دینی در مقایسه با دیدگاه روان‌شناسی است. هم‌چنین شناخت معناداری قرآنی از زاویۀ سوره‌های مدنظر پژوهش و براساس آن، مدیریت آگاهانۀ موقعیت‌های مختلف زندگی از نتایج این تحقیق است. امتیاز این پژوهش نسبت به پژوهش‌های قبلیْ بررسی معناداری، به‌طور خاص در چند سورۀ مشخص، و از طرفی نوع پردازش به موضوع معنای زندگی از دو حیث «مسئله‌شناسی» و «راهبردشناسی» معنا و نوع طبقه‌بندی بحث معناداری در دو سطح آسیب‌شناسی وکمال‌نگری است.

کلیدواژگان: معناداری زندگی، زندگی هدفدار، کمال(رشد)، قرآن کریم، معناداری روان‌شناختی، آسیب‌شناسی معنا، بحران معنا.

نویسندگان: نجمه فرزانه‌خو، احمد آکوچکیان.

منبع: هفتمین کنگرۀ ملی در علوم انسانی، تهران، خرداد 1403.