بازخوانی نظام خواهانی‌ها و انگیزشی انسان در قرآن با محوریت سورۀ مسد

نشست تحلیلی ـ تطبیقی با موضوع «بازخوانی نظام خواهانی‌ها و انگیزشی انسان در قرآن با محوریت سورۀ مسد» در قالب همکاری میان گروه پژوهش تفسیری و گروه پژوهش علوم انسانی و بینارشته‌ای و نیز گروه پژوهش سلامت و سبک زندگی در مرکز تحقیقات استراتژیک توسعه (رشد) برگزار شد. در این نشست، با راهبری علمی حجت‌الاسلام‌والمسلمین دکتر احمد آکوچکیان، ابعاد انسان‌شناختی سورۀ مسد مورد واکاوی قرار گرفت و از منظر الگوهای قرآنی، نقش نظام انگیزشی در شکل‌دهی به هویت انسانی تحلیل شد.

در این تحلیل، سورۀ مسد نه‌تنها به‌عنوان نمونه‌ای از مذمت ظاهری یک شخصیت تاریخی، بلکه به‌مثابۀ تصویری بنیادین از انحراف ساختار خواهانی انسان مورد توجه قرار گرفت. تحلیل‌گران این نشست معتقد بودند که صفات و کنش‌های ابولهب و همسرش نشانۀ تقلیل یافتن حیات به سطحی‌ترین و مخرب‌ترین انگیزه‌هاست، ازجمله میل به سلطه، خودبرتربینی، زشتی‌گرایی و حذف فتوت در ساحت تعاملات اجتماعی و فردی.

در این نشست، بر این مهم تأکید شد که «خداوند جهت حیات است. انحراف از این جهت یعنی انتخاب بدی به‌جای نیکی، سلطه به‌جای عدالت و دروغ به‌جای حقیقت، مساوی است با تنظیم یک زیست‌جهان دوزخی که نه‌تنها پایان آن عذاب است، بلکه فرایند زندگی نیز عذاب‌زا و دوزخ‌گونه خواهد شد.»

در ادامۀ نشست، تحلیلی تطبیقی از الگوهای مثبت قرآنی در عرصۀ خواهانی‌های زیستی، جنسیتی، مدنی و هویتی ارائه شد. به‌عنوان نمونه، شخصیت حضرت ابراهیم به‌عنوان کسی که در عرصۀ خواهانی‌های شخصی و خانوادگی از خداوند خواستار تحقق عبادت در نسل خود می‌شود، به‌مثابۀ الگویی از پیوند انگیزۀ فردی با اهداف تمدنی و تاریخی معرفی گردید. هم‌چنین شخصیت ملکۀ سبا به‌عنوان نمونه‌ای از خواهانی‌های جنسیتی تعالی‌یافته مورد بررسی قرار گرفت، زنی که نه‌تنها در مقام قدرت سیاسی قرار دارد، بلکه با درایت و تدبیر از بروز جنگی گسترده پیشگیری، و ساختار رهبری خردمندانه را نمایندگی می‌کند.

از دیگر محورهای کلیدی این نشست، تأمل در آیۀ «رَبَّنا إِنَّنا سَمِعْنا مُنادِیاً ینادی لِلْإیمان …» بود که از آن به‌عنوان یکی از شفاف‌ترین نمودهای بازتعریف خواسته‌های انسانی در پرتوی ندای توحیدی یاد شد. در این منظر، خواستن نه امری صرفاً طبیعی، بلکه مسیری معنوی برای ارتقای هویت و تحقق رشد انسانی تلقی می‌شود. آکوچکیان در این زمینه تصریح کرد: «فصل انگیزشی در قرآنْ بنیادی‌ترین لایۀ هستی انسان است. ایمان نه‌تنها پاسخ به یک ندا، بلکه بازتعریف کامل نظام خواهانی‌ها درجهت خدای متعالی است. انسان مومنْ انسانِ دگرخواه و معناخواه است.»

مرکز تحقیقات استراتژیک توسعه (رشد) با چنین تحلیل‌های ساختاری و انسان‌شناختی‌ای تلاش می‌کند قرآن را نه صرفاً در سطح بیان گزاره‌ها، بلکه در سطح طراحی مفهومی حیات تمدنی انسان معاصر بازخوانی کند. در این نگاه، سورۀ مسد نه صرفاً شرح سقوط یک انسان، بلکه هشداری برای فروریزی نظام انگیزشیِ بی‌ریشه و بی‌جهت است.