از ایمان تا عبودیت؛ طرح‌واره‌ای از بلوغ روح در مدار توسل و تفویض

نشستی تحلیلی با عنوان «نظام درونی ایمان و مراتب عبودیت در منظومۀ قرآنی ـ اوصیایی» با مشارکت گروه پژوهش‌های نظری و مطالعات مبنا و گروه پژوهش علوم انسانی و بینارشته‌ای در مرکز تحقیقات استراتژیک توسعه (رشد) برگزار شد. در این نشست، حجت‌الاسلام‌والمسلمین دکتر احمد آکوچکیان، رئیس مرکز تحقیقات استراتژیک توسعه (رشد)، به تبیین سه سطح درونی ایمان پرداخت و آن را در نسبت با مفاهیم کلیدی چون عبودیت، توسل، توکل، رضا و تسلیم تحلیل کرد.

دکتر آکوچکیان در تحلیل ساختار سه‌لایه‌ای ایمان چنین اظهار داشت: «ایمان، در نهایی‌ترین تحلیل، سه سطح درونی دارد؛ ایمان به خویشتن، ایمان به ادامۀ خویشتن، و ایمان به الله. این مراتبْ سیر درونی روح مؤمن را از طلب به توکل و از خواهانی به تسلیم پی‌ریزی می‌کنند.»

به باور وی، «عبودیت» در ساحت نهایی ایمان، هنگامی که انسان به مقام عبد مخلَص می‌رسد، نه با داشته‌های ظاهری که با نداریِ آگاهانه و متوسلانه شکل می‌گیرد. در این ساحت، ولی خدا نه صرفاً راهنما، بلکه «وسیله» است، وسیله‌ای برای طی مسیر با توسل. و خدای متعالْ وکیل نهایی مؤمن در مقام تفویض و رضا است. «استعانت» در این مرحله رخ می‌دهد.

در ادامه، دکتر آکوچکیان با استناد به مناجات‌های امیرالمؤمنین (ع) و دعای سجاد (ع) گفت: «علی آموخت که در مقام آه مِن قلَّةِ الزّاد و طُولِ الطّریق وقتی خویش را درنمی‌یابیم، باید خدا را وکیل گرفت و از نیایش، معبر ساخت: همان‌جا که می‌فرماید: سَیّدی، عبدُک بِبابِک، اَقامَتهُ الخَصاصَهُ بینَ یدَیک …»

تحلیل‌های صورت‌گرفته در این نشست بُعدی تازه از عبودیت را در نسبت با معناشناسی ایمان، به‌ویژه در موقعیت زیستی انسان متدین امروز، آشکار ساخت. در این الگو، مؤمن در آغاز راه به خود ایمان دارد و در تداوم راه، به ادامۀ خویش و در بلوغ نهایی، خویشتن را وامی‌گذارد تا به ایمان به الله برسد. این دقیقاً نقطۀ تمایز خواهندگی عمومی با خواهندگی جهت‌دار و اهل توسل است.

آکوچکیان در جمع‌بند مباحث این نشست تصریح کرد: «در جهان زیستیِ مبتنی بر ایمان، انسانِ بالغ نه با داشته‌هایش، بلکه با نداشتن‌هایش پیش می‌رود. عبودیتِ مخلَصانه نقطۀ جمعِ توسل و تفویض و نقطۀ عبور از خود به‌سوی خداوند است. در این چشم‌انداز، توسل نه یک عمل کمکی که خود یک شیوۀ سلوک است و ایمان، نه صرفاً باور، که ساختار درونیِ یک هستی در حال عبور است.

مرکز تحقیقات استراتژیک توسعه (رشد) با چنین نشست‌هایی در تلاش است تا لایه‌های پنهان و بلندمرتبه‌ای از ایمان و معنویت را در نظام رفتاری انسان امروز کشف، مفهوم‌پردازی و بومی‌سازی کند.