پژوهش تفسیری در بستر گذار به تولید علوم انسانی

چکیده

دانش تفسیر از میان‌ دانش‌های دیگر چون کلام، فقه، روش‌شناسی یا اصول، علی‌رغم توانمندی‌های بالقوۀ بسیار، به‌میزان اندک‌تری مستند تولید علوم انسانی بوده است. شیوه‌های مرسوم تفسیری حتی روش‌های جدید و گرایش‌های نسبتاً معاصر نیز در این مهم، کامیابی شایسته‌ای نداشته‌اند؛ مگر برخی تکاپوهای خاص تفسیری که آن‌ها نیز یا دارای نوعی رویکرد عنصرنگر بوده یا در یک بستۀ اندیشه‌ای نتوانسته‌اند دانش‌های هماهنگ در محورهای علوم انسانی را در حد پیشنهاد یک بستۀ بزرگ دانشی ارائه نمایند. راه کدام است؟ چگونه می‌توان از عرصۀ تفسیر متن مقدس عازم مضمون‌بخشی و فربه‌سازی حوزه‌های میان‌رشته‌ای علوم انسانی شد؟ پژوهش پیش رو در راستای یک روش آزموده‌شدۀ یکی دودهه‌ای، عازم پیشنهاد روش‌شناسی نظام‌بخشی علم انسانی از تکاپوی دانش تفسیری است. این پژوهش، روشی سه‌مرحله‌ای را پیشنهاد می‌کند:

۱. پیشنهاد روش تفسیر سیستمی ـ ترتیبی به‌­منظور نشان‌دادن کلیت هماهنگ متن موجود ترتیبی قرآن کریم در پیشنهاد نظریۀ راهبری تغییر؛

۲. تفسیر سیستمی ـ موضوعی تا دستاوردهای مرحلۀ اول تفسیر بتواند نظام وضع مطلوب پدیدارهای انسانی را از حوزۀ تعلیم و تربیت تا حوزه‌های گوناگون علم‌الاجتماع و عرصۀ هنر پیشنهاد کند؛

۳. گذار به پرداخت تحقیق و توسعه‌ای این آموزه‌ها از مجرای گفتمان مبنای تحقیق و توسعه، سپس پرداخت دکترین ملی تحقیق و توسعه و سند چشم‌انداز توسعۀ ملی در سه سرفصل نقشۀ جامع علمی، نقشۀ مهندسی فرهنگ و نقشۀ آموزش و پرورش و آنگاه بر این بنیان، ورود به عرصۀ راهبردگذاری و برنامه‌ریزی راهبردی.

تحقیق پیشنهادی، این فرآیند سه‌مرحله‌ای را برای سامان‌بخشی علوم درون‌دینی انسانی پیشنهاد می‌کند.

کلیدواژگان: تفسیر قرآن، علوم انسانی، اندیشۀ دینی، تفسیر ترتیبی، تفسیر موضوعی، تحقیق و توسعه، روش‌شناسی.

نویسندگان: احمد آکوچکیان، مرضیه بخشی.