تدبیر سرمایۀ مدنی در دورۀ گذار تمدنی، با سورۀ انفال

گروه پژوهش تفسیری مركز تحقیقات استراتژیك توسعه (رشد)، سلسله‌نشست‌‌های خویش را با موضوع «تدبیر سرمایۀ مدنی در دورۀ گذار تمدنی» آغاز کرد. این سلسله‌نشست‌ها در ذیل تفسیر رشد قرار دارد و با محوریت تفسیر سورۀ انفال راهبری می‌شود.

مفسر این پروژه حجت‌الاسلام‌والسلمین احمد آکوچکیان، در پاسخ به چیستی مسئلۀ مرکزی سوره گفت: «سورۀ انفال به‌دنبال پاسخ‌گویی به این سؤال است که چگونه می‌توان در دورۀ گذار آغازین جامعۀ برآمده از یک جنبش اصیل دینی، درست در بحبوحۀ معادلات تنش‌زای قدرت بین‌الملل، با سرمایه‌‌های ملی، رویکردی آینده‌نگار داشت؟».

سازمان مدیریت مدنی، اجتماعی و به‌طور خاص مناسبات سیاسی، اقتصادی و نیز فرهنگ سازمانی، در نیم‌دهۀ آغازین هجرت، در نمونۀ میدانی مدینۀ پس از جنگ بدر در حال شکل‌گیری و قوام آغازین است. رسول خدا با واقعیتی به نام تحول و تعالی در جامعه روبه‌روست؛ همچنانکه گام تحقق دین نیز به‌ناگزیر با این واقعیت، از منظر منطق کارکردداری فکر دینی و اقتدار توسعه‌ای دین روبه‌روست. سورۀ انفال تصویری سناریویی (نمایشی از رویکرد آینده‌نگار)، گفتمانی، نظریه‌ای و در بنیان، تصویری پارادایمی از نظریۀ تحول و تعالی جامعه، پیش روی نظریه‌پژوهی مدیریت جامعه می‌گذارد. سوره، این مهم را با لحاظ واقعی‌ترین مسئله‌های تحقق آغازین جامعۀ مدنی و از چشم‌انداز آموزگاری ارشادی (نه مولوی) به حکم عقل معرفی می‌کند. به این قرار سوره، در ضمن منظومۀ آموزه‌های مدنی قرآن کریم، وجه نظر خودویژه‌ای را پیشنهاد می‌کند.

روش اقتضائی برگزیده و پیشنهادی تحقیق

سوره دارای چند سطح روش‌شناسی پیوسته است: سطح فلسفۀ منطق، سطح فلسفۀ روش، سطح فلسفۀ اصول و سطح مدیریت فرآیند و نگاشت مسیر دانشی.

الگوی تحول ژنتیک مدنی در قرآن کریم

عامل تحول ژنتیک در یک سازمان مدنیتی و اجتماعی لزوماً بحران ازپیش‌‌ناخوانده نیست. مدیریت هوشمند راهبردی جامعه می‌تواند با ایجاد دوره‌های گذار، فرآیند این تحول ژنتیک را به شکل هوشمندانه، رصد، سناریوسازی و راهبری کند و سورۀ انفال، آموزگار یک سناریوی خودویژه از آینده‌نگاری انبیایی است؛ همانگونه که در سورۀ بقره یا سورۀ آل‌عمران، مخاطب با انواع سناریوهای آینده‌نگار از سوی دو جریان (جریان تمدنی انبیایی و نیز جریان یهودیت و نصرانیت ایدئولوژیک) روبه‌رو است. سورۀ انفال، سورۀ یک زادوولد مستمر ژنتیکی است.

این سوره می‌آموزد که تحول ژنتیکی بایستی به‌صورت کنترل‌شده و هدایت‌شده، با میان‌داری فرآوری سازوکار مدیریت تحول و تعالی، به‌طور مستمر رصد، طراحی، اجرایی‌سازی، جریان‌سازی و پایش شود.

در این میان، موضوع مدیریت خلاق و منطق فازی، محل تأمل تازه‌ای است. در سرجمع مباحث تا اینک مطرح‌شده باید گفت، سوره‌هایی که پیش از سورۀ انفال نازل شده‌اند، به‌اندازۀ این سوره، به چالش درون‌سازمانی مدیریت مدنی در یک جامعۀ در حال گذار توجه نکرده‌اند.